پس از گذشت چندین هفته از بروز بحران برنج در کشور، وزارت بازرگانی 10 دلیل افزایش قیمت برنج در خارج و به تبع آن در داخل کشور را اعلام کرد.

وزارت بازرگانی در گزارشی به بررسی دلایل افزایش قیمت برنج در بازارهای جهانی و به تبع آن در بازارهای داخلی پرداخته و بر این اساس، ده دلیل را برای افزایش قیمت برنج برشمرده است.

در بخشی از این گزارش با اشاره به بحران در بازار برنج، آمده است: فقیرترین افراد در جهان (1/1 میلیارد نفر) روزانه کمتر از یک دلار درآمد دارند. حدود 700 میلیون نفر این جمعیت در کشورهای تولیدکننده برنج آسیا زندگی می کنند. اگرچه اطمینان از عرضه کافی برنج و قابل تهیه بودن آن موجب کاهش فقر شده؛ ولی با این وجود افزایش شدید در قیمتهای جاری برنج موجب نگرانی زیادی می شود.

انقلاب سبز در آسیا که از دهه 1960 با تولید واریته های جدید و پرمحصول برنج شروع شده منجر به افزایش عملکرد و سطح زیر کشت برنج، کاهش فقر از طریق افزایش درآمد برنجکاران و کاهش قیمت برنج مصرف کنندگان فقیر شهری و روستایی شد.

بنابراین گزارش وزارت بازرگانی، به هرحال این کاهش بلندمدت در سال 2001 به پایان رسید و افزایش قیمت برنج تاکنون ادامه دارد. ادامه افزایش قیمت برنج در سال 2007 و سه ماهه اول سال 2008 مشاهده می شود. از سوی دیگر کشورهای عمده صادرکننده نظیر ویتنام و هند اعلام کرده اند که محدودیتهای مختلفی بر صادرات برنج به منظور حمایت از مصرف کنندگان داخلی اعمال می کنند. این محدودیتها به افزایش بیشتر در قیمت برنج کمک نموده به طوریکه عرضه جهانی برنج کاهش یافته است.

در حالیکه صادرکنندگان موجودی برنج را نگه می دارند، واردکنندگان برای خرید برنج به بازار هجوم می آورند تا بتوانند نیازهای مصرفی برنج را تامین نمایند و از سوی دیگر موجودی خود را افزایش دهند. احتکار به وسیله تجار با اهداف سفته بازی نیز هیزم آتش در برخی کشورها را افزایش داده و کمبود برنج در بازار و افزایش قیمت آن اکنون به نقطه بحرانی رسیده است.

گزارش وزارت بازرگانی می افزاید، افزایش مصرف بیش از تولید را می توان یکی از دلایل اساسی بحران برنج در ایران و دنیا دانست. چندین عامل بلندمدت و کوتاه مدت به بحران برنج دامن زده است. افزایش مداوم قیمت برنج در طی 8 سال اخیر نشانگر این است که مصرف بیش از تولید بوده است، این عدم تعادل در تقاضا و تولید قسمتی به وسیله کاهش در ذخیره برنج مستتر شده است. در حقیقت ذخایر برنج به سرعت در حال کاهش است و از سال 1988 به کمترین سطح خود رسیده است.

کاهش ذخایر، افزایش قیمت برنج را اندکی معتدل نموده در غیر این صورت قیمت از آنچه که هست بیشتر می شد. ذخیره پایین فعلی احتمال چنین تاثیر آرامی را در آینده خنثی خواهد کرد و ریسک افزایش شدید در قیمت برنج را موجب خواهد شد.

افزایش اندک در سطح زیرکشت را نیز می توان یکی دیگر از دلایل برشمرد. سطح زیرکشت برنج تقریبا در تمام کشورهای آسیایی میسر نیست. با افزایش اندک در سطح زیرکشت و افزایش آرام عملکرد، رشد تولید برنج کمتر از رشد تقاضا بوده و این درحالی است که رشد جمعیت در کشورها ادامه داشته است.

در این گزارش یکی دیگر از دلایل افزایش قیمت برنج را کاهش سرمایه گذاری عمومی در بخش تحقیق و توسعه کشاورزی عنوان شده است. بیشتردولتها قادر نیستند که این کاهش را به وسیله منابع خود جبران کنند. چنین سرمایه گذاری در آسیا براساس نرخ واقعی در طول زمان کاهش یافته به طوری که می توان گفت هزینه های عمومی انجام شده در بخش تحقیقات آسیا به طور متوسط 9/3 درصد در سال 90 افزایش داشته در حالیکه این رقم در دوره قبل ¾ درصد بوده است. در سال 2000 نیز کل سهم هزینه های عمومی تحقیقات از تولید ناخالص داخلی کمتر از 53/0 درصد در کل کشورهای در حال توسعه بوده است.

پنجمین دلیل را می توان افزایش مصرف آفریقا دانست. برنج در کشورهای آفریقایی یک غذای معمول و رایج شده است به طوریکه کل واردات این قاره یک سوم کل تجارت جهاین این محصول را تشکیل می دهد. این امر طی زمان افزایش یافته و رشد تولید برنج بسیار کمتر از رشد کل تقاضاها شده است. انتظار این است که رشد تقاضای کشورهای آفریقایی ادامه داشته باشد.

براساس گزارش وزارت بازرگانی، عامل ششم رشد جمعیت است که از رشد تولید پیشی گرفته و پیش بینی می شود در آینده این امر نیز بدتر گردد. تقاضا برای برنج در آسیا به دلیل افزایش جمعیت افزایش خواهد یافت. به این معنا که در ده سال آتی جهان به تولید 50 تن برنج بیش از تولید فعلی نیاز خواهد داشت.

عوامل هفتم و هشتم و نهم را می توان به ترتیب رشد اقتصادی، آبیاری و افزایش قیمت نفت دانست. با رشد سریع اقتصادی در کشورهای بزرگ نظیر چین و هند تقاضا برای غلات هم برای مصرف انسانی و هم برای خوراک دام و طیور افزایش خواهد یافت که این امر منجر به افزایش قیمت غلات در کل جهان خواهد شد.

سرمایه گذاری در آبیاری که بیشتر در دوره انقلاب سبز و دهه های 1970 و 1980 صورت گرفته اکنون به طور اساسی کاهش یافته است. از سوی دیگر قیمت نفت در سال گذشته به شدت روبه افزایش نهاده است. این مورد علاوه بر کمک به فشار تورم عمومی، هزینه های حمل و نقل برای کشورهای واردکننده برنج را نیز افزایش داده است.

همچنین شرایط آب و هوایی و بلایای طبیعی نظیر خشکسالی در هند و چین، توفان در فیلیپین، سیل در بنگلادش به کاهش تولید کمک کرده است. از سوی دیگر شیوع آفات و بیماری ها نیز مشکل آفرین شده است.

در بخش دیگری از این گزارش بهترین استراتژی برای پایین نگه داشتن قیمت برنج اطمینان به افزایش تولید سریعتر از تقاضا عنوان و تصریح شده است: تولید برنج می تواند با گسترش سطح زیرکشت و یا افزایش عملکرد در هکتار یا بوسیله ترکیبی از آن دو می توان با کمبود مقابله کرد.

براین اساس منبع اصلی افزایش تولید ، افزایش عملکرد در واحد سطح خواهد بود؛ به نحوی که متوسط عملکرد جهانی برنج باید سالانه به حدود 50 کیلوگرم در هکتار افزایش یابد . رشد بهره وری از طریق توسعه و انتشار تکنولوژیهای بهتر تنها راه بلندمدت کاهش قیمتها و جلوگیری از افزایش بیشتر قیمت برنج است.

در پایان این گزارش آمده است: به طور کلی در کوتاه مدت فعالیتهای فوری دولتهای ملی و آژانسهای بین المللی باید بر روی دو عامل بهره برداری سریع از تکنولوژیهای موجود برای افزایش عملکرد و اصلاح سیاستهای موجود برای بهبود وضعیت غذایی خانوارهای فقیر متمرکز شوند.